– Jestem komunistką! – Wesoło podśpiewuje dziewczynka.

– Dziecko! Co ty mówisz?

– Tak! Jestem komunistą, bo pójdę do komunii.

PROJEKT KOMUNISTYCZNEGO WYZNANIA WIARY.

Tłumaczyła Irena Koberdowa według tekstu opublikowanego w: Der Bund der Kommunisten. Dokumente und Materialen. Band I. 1836 – 1849. Berlin 1970, s. 470 – 475. W języku polskim ukazuje się po raz pierwszy.

1. Czy jesteś komunistą?

Odpowiedź: Tak.

2. Jakie cele stawiają sobie komuniści?

Odpowiedź: Urządzić społeczeństwo w taki sposób, aby każdy jego członek mógł rozwijać wszystkie swe talenty i siły całkowicie swobodnie i używać ich bez naruszania przez to podstawowych zasad tego społeczeństwa.

3. W jaki sposób chcecie osiągnąć ten cel?

Odpowiedź: Przez zniesienie własności prywatnej i zastąpienie jej wspólnotą dóbr.

4. Na jakiej zasadzie opieracie waszą wspólnotę dóbr?

Odpowiedź: Po pierwsze na wyprodukowanej dzięki rozwojowi przemysłu, rolnictwa i handlu oraz kolonizacji ilości sił wytwórczych i środków do życia oraz na możliwości ich nieograniczonego zwiększania wynikającej z zastosowania maszyn, środków chemicznych i innych. Po drugie na tym, że w świadomości lub uczuciach każdego człowieka istnieją pewne przekonania, jako nienaruszalne zasady, przekonania nie wymagające żadnego dowodu, gdyż są rezultatem całego rozwoju historycznego.

5. Jakie to są przekonania?

Odpowiedź: Np.: Każdy człowiek dąży do tego, aby być szczęśliwym. Szczęście każdego jest nieodłączne od szczęścia wszystkich itp.

6. W jaki sposób zamierzacie przygotować waszą wspólnotę dóbr?

Odpowiedź: Przez oświecenie i zjednoczenie proletariatu.

7. Pytanie. Co to jest proletariat?

Odpowiedź: Proletariatem jest ta klasa społeczeństwa, która żyje wyłącznie z własnej pracy, nie zaś z zysku jakiegokolwiek kapitału; ta klasa, której dola i niedola, życie i śmierć zależne są zatem od okresowych zmian pomyślnego i niepomyślnego stanu interesów, słowem, od wahań konkurencji.

8. A zatem nie zawsze istnieli proletariusze?

Odpowiedź: Nie. Biedni i klasy pracujące istniały zawsze; klasy pracujące były zresztą przeważnie biedne. Ale proletariusze nie zawsze istnieli, podobnie jak konkurencja nie zawsze była wolna.

9. Jak powstał proletariat?

Odpowiedź: Proletariat powstał wskutek wprowadzenia maszyn, które zostały wynalezione poczynając od połowy poprzedniego stulecia, a z których najważniejszymi są: maszyna parowa, maszyna przędzalnicza i mechaniczne krosno. Maszyny te, które były bardzo kosztowne a zatem mogli je nabywać tylko ludzie bogaci, wyparły dotychczasowych robotników, ponieważ przy pomocy maszyn można było produkować szybciej i taniej, niż to mogli uczynić dotychczasowi robotnicy na swych niedoskonałych kołowrotkach i krosnach. Maszyny te oddały zatem w całości przemysł w ręce wielkich kapitalistów i pozbawiły wszelkiej wartości niewielką własność robotników, na którą składały się ich narzędzia, krosna itp., tak że kapitalista otrzymał wszystko, a robotnikowi nic nie pozostało. W ten sposób wprowadzony został system fabryczny. Gdy kapitaliści spostrzegli, jak bardzo był on dla nich korzystny, starali się go wprowadzić w coraz większej liczbie gałęzi produkcji. Następował coraz większy podział pracy pomiędzy robotników, tak że robotnik, który dawniej wykonywał daną pracę w całości, obecnie wykonywał tylko jej część. Tak uproszczona praca umożliwiała tańsze i szybsze dostarczanie produktów. Teraz dopiero odkryto, że w każdej gałęzi pracy maszyny mogą znaleźć zastosowanie. Ta gałąź pracy, w której zastosowano maszyny, przechodziła podobnie jak przędzalnictwo i tkactwo w ręce wielkich kapitalistów, a robotnicy stracili resztę swojej niezależności.

Stopniowo doszliśmy do takiej sytuacji, że niemal wszystkie gałęzie pracy przeszły na system fabryczny. Wskutek tego dotychczasowy stan średni, a zwłaszcza drobni rzemieślnicy, ulega coraz większej ruinie, dotychczasowe położenie robotników zmienia się całkowicie i powstają dwie nowe klasy, wchłaniające stopniowo wszystkie pozostałe klasy. Mianowicie:

1. Klasa wielkich kapitalistów, którzy we wszystkich rozwiniętych krajach stali się niemal wyłącznymi właścicielami środków do życia i niezbędnych do ich wytwarzania maszyn, fabryk, warsztatów itp. Jest to klasą bourgeois albo burżuazja.
2. Klasa ludzi całkowicie pozbawionych własności, którzy skazani są na to, by sprzedawać swą pracę klasie pierwszej, burżuazji, by otrzymać w zamian tylko środki do życia. Ponieważ przy transakcji kupna pracy obie strony nie są w jednakowej sytuacji, lecz burżuazja znajduje się w pozycji uprzywilejowanej, wobec tego ludzie pozbawieni własności muszą przyjąć niekorzystne warunki narzucone przez burżuazję. Ta zależna od burżuazji klasa nazywa się klasa proletariuszy lub proletariatem.
3. Czym różni się proletariusz od niewolnika?

Odpowiedź: Niewolnik sprzedany zostaje raz na zawsze. Proletariusz musi sprzedawać się sam codziennie, co godzinę. Niewolnik stanowi własność jednego pana i już z tego powodu ma zapewnioną egzystencję, choćby nawet najnędzniejszą. Proletariusz jest niejako niewolnikiem całej klasy burżuazji, a nie jednego pana, i dlatego nie ma zapewnionej egzystencji, gdyż nikt nie kupi jego pracy, jeśli jej nie potrzebuje. Niewolnik uchodzi za rzecz, a nie za członka społeczeństwa obywatelskiego. Proletariusz jako jednostka jest uznawany za członka społeczeństwa obywatelskiego. Niewolnik może zatem mieć lepsze warunki egzystencji niż proletariusz, lecz ten ostatni znajduje się na wyższym szczeblu rozwoju.

Niewolnik wyzwala się dzięki temu, że staje się proletariuszem i ze wszystkich stosunków własności znosi jedynie stosunek niewolnictwa. Proletariusz może się wyzwolić tylko w taki sposób, że zniesie własność w ogóle.

11. Czym różni się proletariusz od chłopa poddanego?

Odpowiedź: Chłop poddany jest użytkownikiem kawałka ziemi, a więc instrumentu produkcji, w zamian za co oddaje część dochodu. Proletariusz pracuje przy pomocy narzędzi produkcji, stanowiących własność kogoś innego, kto w zamian za jego pracę ustępuje mu część dochodu, której wysokość określają prawa konkurencji. Udział robotnika określany jest jego własną pracą, podobnie jak to jest u chłopa poddanego. Jeśli chodzi o proletariusza, jego udział określany jest przez konkurencję, a więc przede wszystkim przez bourgeois. Chłop poddany ma zapewnioną egzystencję, proletariusz jej nie ma. Chłop poddany wyzwala się w ten sposób, że przepędza swego pana feudalnego i sam staje się właścicielem, a więc wstępuje w sferę konkurencji i przyłącza się przejściowo do klasy posiadającej, do klasy uprzywilejowanej. Proletariusz wyzwala się, znosząc własność, konkurencję i wszystkie różnice klasowe.

12. Czym różni się proletariusz od rzemieślnika?

Odpowiedź: W odróżnieniu od proletariusza tzw. rzemieślnik, w postaci, w jakiej jeszcze w ubiegłym stuleciu istniał wszędzie, a i obecnie jeszcze gdzieniegdzie egzystuje, jest co najwyżej tymczasowym proletariuszem. Celem jego jest zdobyć kapitał i dzięki temu móc wyzyskiwać innych robotników. Cel ten udaje mu się czasem osiągnąć tam, gdzie jeszcze istnieją cechy, albo tam, gdzie wolność przemysłowa nie doprowadziła do fabrycznego przekształcenia rzemiosła ani do ostrej konkurencji. Jednakże gdy tylko fabryczny sposób produkcji opanuje rzemiosło, a konkurencja w pełni się rozwinie, perspektywa taka zniknie i rzemieślnik stopniowo przekształci się w proletariusza. Rzemieślnik może się więc wyzwolić albo stając się bourgeois i przechodząc całkowicie do klasy średniej, albo gdy w wyniku konkurencji stanie się proletariuszem (jak się to przeważnie obecnie dzieje), i przyłączy się do ruchu robotniczego, tj. do mniej lub bardziej świadomego ruchu komunistycznego.

13. A więc nie wierzycie, że wspólnota dóbr była możliwa w każdym czasie?

Odpowiedź: Nie. Komunizm powstał dopiero wówczas, gdy maszyny i inne wynalazki umożliwiły zarysowanie perspektywy wszechstronnego wykształcenia i szczęśliwej egzystencji dla wszystkich członków społeczeństwa. Komunizm jest nauką o takim wyzwoleniu, które nie było możliwe ani dla niewolników, ani chłopów poddanych, ani rzemieślników, lecz dopiero dla proletariatu i dlatego z konieczności należy on do XIX wieku i nie był możliwy w żadnym wcześniejszym czasie.

14. Powróćmy do 6 pytania. Jeżeli zamierzacie przygotować ową wspólnotę przy pomocy oświecenia i zjednoczenia proletariatu, to znaczy, że odrzucacie rewolucję?

Odpowiedź: Jesteśmy przekonani, że wszelkie spiski nie tylko nie przynoszą pożytku, lecz są nawet szkodliwe. Dobrze wiemy, że rewolucje nie dokonują się w sposób zamierzony i dowolny, lecz że są one wszędzie i zawsze koniecznym następstwem okoliczności zupełnie niezależnych od woli i kierownictwa poszczególnych partii a także całych klas. Jednakże widzimy również, iż rozwój proletariatu we wszystkich niemal krajach świata tłumiony jest przemocą przez klasy posiadające i że tym samym przeciwnicy komunistów robią wszystko, by przemocą doprowadzić do rewolucji. Jeśli wskutek tego uciskany proletariat pchnięty będzie w końcu do rewolucji, wówczas bronić będziemy sprawy proletariatu równie dobrze czynem, jak obecnie słowem.

15. Czy na miejsce obecnego porządku społecznego chcecie wprowadzić wspólnotę dóbr za jednym zamachem?

Odpowiedź. Nie myślmy o tym. Rozwoju mas nie można zadekretować. Jest on uzależniony od warunków, w jakich te masy żyją, i dlatego dokonuje się on stopniowo.

16. W jaki sposób, waszym zdaniem, nastąpi przejście od obecnej sytuacji do wspólnoty dóbr?

Odpowiedź: Pierwszym podstawowym warunkiem wprowadzenia wspólnoty dóbr jest polityczne wyzwolenie proletariatu przez demokratyczny ustrój państwowy.

17. Jakie będzie pierwsze wasze zarządzenie, gdy wprowadzicie już ustrój demokratyczny?

Odpowiedź: Zabezpieczenie egzystencji proletariatu.

18. W jaki sposób zamierzacie to przeprowadzić?

Odpowiedź: I. Przez takie ograniczenie własności prywatnej, które przygotowuje jej stopniowe przekształcenie we własność społeczną, np. przez wprowadzenie podatków progresywnych, ograniczenie prawa spadkowego na korzyść państwa itd.

1. Przez zatrudnienie robotników w warsztatach, fabrykach i dobrach należących do państwa.

III. Wychowywanie wszystkich dzieci na koszt państwa.

19. Jak zamierzacie zorganizować to wychowywanie w okresie przejściowym?

Odpowiedź: Od chwili, gdy dzieci mogą obejść się bez pierwszej opieki macierzyńskiej, będą one wszystkie wychowywane i kształcone w zakładach państwowych.

20. Czy wraz z wprowadzeniem wspólnoty dóbr zostanie także ogłoszona wspólnota kobiet?

Odpowiedź: Wcale nie. W prywatne stosunki między mężczyzną a kobietą i w ogóle w sprawy rodzinne wkraczać będziemy tylko o tyle, o ile utrzymanie dotychczas istniejących zasad naruszałoby nowy porządek społeczny. Wiemy zresztą dobrze, iż w ciągu dziejów stosunki rodzinne ulegały modyfikacjom wraz ze stosunkami własności i etapami rozwoju i że dlatego także i zniesienie własności prywatnej będzie miało znaczny wpływ i w tym zakresie.

21. Czy w komunizmie będą nadal istniały narody?

Odpowiedź: Gdy narody połączą się na zasadzie wspólnoty, wówczas różnice narodowe wskutek tego zjednoczenia będą się musiały wymieszać, a tym samym zniknąć, podobnie jak różnice stanowe i kasowe znikną po usunięciu ich podstawy, tj. własności prywatnej.

22. Czy komuniści odrzucają istniejące religie?

Odpowiedź: Wszystkie dotychczasowe religie były wyrazem określonych szczebli historycznego rozwoju poszczególnych ludów lub mas ludowych. Komunizm jest natomiast takim szczeblem rozwoju historycznego, który wszystkie istniejące religie czyni zbytecznymi i je znosi.

W imieniu i na polecenie kongresu przewodniczący

Karol Schill (pseudonim Karola Schappera).

Sekretarz Heide (pseudonim Wilhelma Wolffa).

Londyn, 9 czerwca 1847.

Źródło: Manifest komunistyczny, Karol Marks Fryderyk Engels wydawnictwo Książka i Wiedza, RSW Prasa – Książka – Ruch, Warszawa, listopad 1983 r. Wyd. I. Nakład 7650+350 egz.