Bezpośrednią przyczyna wybuchu Powstanie Styczniowego było ogłoszenie w połowie stycznia 1863 przez władze carskie branki. Rosja była osłabiona przegraną Wojną Krymską z Imperium Osmańskim w 1856 r. i potrzebowała uzupełnić swoją armię. Branka jednak to był niespodziewany pobór do wojska carskiego. Przygotowane listy obejmujące 12.000 Polaków szczególnie młodzież podejrzaną o przynależność do organizacji patriotycznych. Branka z premedytacją skierowana była przeciwko szlachcie i mieszczaństwu z pominięciem ludności wiejskiej.
22 stycznia 1863 roku został wydany manifest Tymczasowego Rządu Narodowego i wezwał do zbrojnego wystąpienia przeciw Rosji. Manifest Rządu Narodowego z 22 stycznia 1863 roku.
Nikczemny rząd najezdniczy rozwścieklony oporem męczonéj przezeń ofiary, postanowił zadać jéj cios stanowczy – porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jéj obrońców, oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognać tysiące mil na wieczną nędzę i zatracenie. Polska nie chce, nie moze poddać się bezopornie temu sromotnemu gwałtowi pod karą hańby przed potomnośoią [błąd druku winno być potomnością] powinna stawić energiczny opór. Zastępy młodziezy walecznéj, młodziezy poświęconéj, ozywione gorącą miłością Ojczyzny, niezachwianą wiarą w sprawiedliwość i w pomoc Boga, poprzysięgły zrzucić przeklęte jarzmo lub zginąć. Za nią więc Narodzie Polski, za nią!
Artur Grottger poświęcił Powstaniu Styczniowemu wiele prac. Tu pragnę zwrócić szczególną uwagę na naszą Narodową Kokardę. Bez trudu można zauważyć, że artysta uwiecznił ją w licznych swoich pracach. Tym samy Powstańcy z szacunkiem odnosili się do uchwały Sejmu Polski z 7 lutego 1831 r.
Izba senatorska i poselska po wysłuchaniu wniosków komisji sejmowych i zważywszy potrzebę nadania jednolitej oznaki, pod którą winni łączyć się Polacy, postanowiły i stanowią: Art. 1. Kokardę narodową stanowić będą kolory herbu Królestw Polskiego i W. X. Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym. Art. 2. Wszyscy Polacy, a mianowicie Woysko Polskie, te kolory nosić mają w miejscu, gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.
Alegoria zniewolonej Polski zakutej w kajdany przez trzech zaborców
Branka. Nocny pobór.
Przysięga.
Kucie kos.
Bitwa.
Na pobojowisku.